[ Pobierz całość w formacie PDF ]

ryzmem moralnym", według którego mamy dokładnie takie same
filozofów. Warto podkreślić, że inne języki nie posiadają wyrażeń
obowiązki względem wszystkich ludzi, inaczej mówiąc, wszyscy ludzie są odpowiadających owemu zabobonnemu rozumowi Niemców, w
pod tym względem równi. Jest to pogląd sprzeczny ze zdrowym każdym razie nie posiada go język angielski, francuski, włoski ani
rozsądkiem. Mamy co prawda obowiązek pomóc każdemu człowie- polski.
kowi bez wyjątku, gdy jest w potrzebie, i w tym znaczeniu można
Rozumu w trzecim znaczeniu słowa dotyczy racjonalizm* w oświe-
powiedzieć, że istnieje pewna równość między ludz
mi. Ale kiedy nie
ceniowym słowa znaczeniu, to jest twierdzenie, że rozum może dać
możemy pomóc wszystkim, jest rzeczą oczywistą, że im kto jest nam
odpowiedz na wszystkie możliwe pytania. Z tym zabobonem łączy
bliższy, tym większe prawo ma do naszej pomocy. Tak np. własne
się nieraz ubóstwianie rozumu. W czasie rewolucji francuskiej
dzieci mają pierwszeństwo przed krewnymi, ci przed sąsiadami,
ustanowiono oficjalny kult rozumu, reprezentowanego przez aktorkę,
sąsiedzi przed innymi rodakami, rodacy przed cudzoziemcami itd.
stojącą na głównym ołtarzu katedry paryskiej Notre Dame (patrz
Egalitaryzm moralny, który temu przeczy, a nawet twierdzi odwrot-
bałwochwalstwo*). Zabobonny charakter tego wierzenia jest oczywisty.
ność, że im kto od nas dalszy, tym więcej ma prawa do naszej
pomocy, jest zabobonem. Patrz: intuicja, oświecenie, racjonalizm.
Patrz: altruizm, demokracja, elita, lud.
SCEPTYCYZM. Zabobon polegający na tym, że się we wszystko
wątpi. Według sceptycyzmu nie ma zdań prawdziwych, albo przynaj-
ROZUM. Nazwa rozum ma co najmniej trzy różne znaczenia. W
mniej nie wiemy o żadnym, czy jest prawdziwe. W mniej radykalnej
pierwszym znaczy tyle co rozsądek i jest przeciwieństwem bezrozumu,
postaci sceptycyzm twierdzi, że nie możemy nigdy z pewnością wie-
głupstwa. W drugim rozum to tyle, co umiejętność wnioskowania,
dzieć, czy jakieś zdanie jest prawdziwe. Swoje wątpienie stosują sceptycy
wyciągania wniosków. W tym drugim znaczeniu rozum jest
nawet do praw logicznych, np. zasady niesprzeczności, która głosi, że to
przeciwieństwem bezpośredniego doświadczenia przedmiotu, intuicji.
samo nie może równocześnie posiadać i nie posiadać jakiejś cechy.
Wreszcie w trzecim (oświeceniowym*) znaczeniu słowa  poznać za
Sceptycyzm można uważać bądz
za rodzaj dyrektywy, programu
pomocą rozumu" to tyle, co  poznać za pomocą doświadczenia i opartego
czy strategii w poznaniu, bądz
za teorię dotyczącą możliwości ludz-
na nim wnioskowania", z wykluczeniem autorytetu* i wiary*.
kiego poznania W obu wypadkach łatwo jest zrozumieć, że sceptycyzm
Rozumu w drugim znaczeniu dotyczy zabobon wymyślony przez
jest dziwacznym nieporozumieniem i zabobonem. Bo jeśli się go
Niemców, którzy mniej więcej od dwóch wieków (Kant) odróżniają
uważa za dyrektywę czy strategię, to wolno zapytać, do czego ona
dwa rozumy: jeden zwany Verstand, mający zastosowanie w naukach
może służyć? Można wprawdzie zalecać każdemu, aby nie brał za
szczegółowych oraz w życiu codziennym, drugi, który zowią Vermmft,
dobrą monetę każdego zdania, z którym się spotka, ale badał jego
który ma być rozumem w pełnym i głębokim słowa znaczeniu. Ten
11
117
Sto zabobonów
Józef Bocheński
uzasadnienie itd., ale to wszystko może mieć na celu tylko zoriento-
odrodzenia) jest zabobonem świadczącym o ignorancji tego, kto go
wanie się, które zdanie jest prawdziwe. Jeśli mamy bez końca wątpić,
wyznaje. Zwolennicy tego zabobonu podają na przykład jako
musi nastąpić paraliż woli i wszelka działalność ludzka musi ustać typowo scholastyczną subtelność pytanie  ile aniołów mieści się na
(Hume). Jeśli zacznę wątpić w istnienie drzwi, przez które mógłbym główce od szpilki?", podczas gdy wszyscy scholastycy bez wyjątku
uważali anioły za istoty ponad-przestrzenne i takie pytanie byłoby
wyjść z pokoju, trudno będzie ode mnie wymagać, abym z niego wy-
dla nich bez sensu.
szedł. Jeśli mam wątpić w to czy krzesło, na którym zamierzam
siadać się nie złamie, nie będę mógł na nim siąść. Jednym słowem Prawdą jest, że scholastyka, zwłaszcza jej szczytowy okres (wiek
sceptycyzm jako dyrektywa jest nie tylko najzupełniej nieużyteczny, XIII) należy do najświetniejszych epok myśli filozoficznej. Z
wietnie
ale nawet katastrofalnie szkodliwy. Mamy wszelkie podstawy, aby rozwinęła się wówczas logika*, ontologia, filozofia języka, filozofia
go odrzucić. człowieka (antropologia) i inne dyscypliny filozoficzne. Wybitny historyk
Jeśli natomiast uważa się sceptycyzm za teorię, to jego położenie filozofii twierdzi, że  nigdy filozofia, rozwijając się długo i kon-
nie jest wiele lepsze. Bo wolno sceptyka zapytać, jakże to się dzieje, że sekwentnie w jednym kierunku, nie doszła do tak zwartego i wykończo-
uważa najprostsze i najbardziej oczywiście prawdziwe zdania za nego systemu pojęć jak w scholastyce" (Tatarkiewicz). Scholastyka
wątpliwe, np. że ja w tej chwili siedzę albo że dwa i dwa to cztery, a była zarazem filozofią naukową , w tym sensie, że była najzupełniej
równocześnie z wielką pewnością siebie wygłasza twierdzenie do- bezosobista, obiektywna i racjonalna.
tyczące nadzwyczaj złożonych spraw, a mianowicie poznania ludzkiego. A
Upadek scholastyki pod ciosami kpiących pisarzy odrodzenia jest
jeśli sceptyk nie jest przekonany, że jego poglądy są prawdziwe, to
równoznaczny z początkiem zaiste ciemnego,  średniego" okresu między
dlaczego je głosi? Sceptycyzm jest zabobonem.
dwiema żywymi epokami myśli: scholastyczną i współczesną.
Sceptycyzm znajduje sobie zawsze zwolenników w okresach roz-
Większość dorobku zdobytego w starożytności i średniowieczu została
kładu społecznego. Wówczas nie tylko więz
społeczna ulega rozluz
-
wówczas zapomniana i trzeba było doczekać się końca XIX wieku,
nieniu, ale równocześnie ludzie wyobcowani ze społeczeństwa tracą, że
aby filozofia mogła znowu nawiązać do scholastycznej tradycji.
się tak wyrazimy, duchowy grunt pod nogami i popadają w rozpacz, jaką
Toteż używanie nazwy scholastyczny w tym znaczeniu jest zabo-
jest właśnie sceptycyzm. Natomiast gdy społeczeństwo jest zdrowe
bonem i jest za taki uważane przez wszystkich znawców przedmiotu.
i twórcze, nie spotykamy w nim zwolenników tego zabobonu.
Patrz: filozofia nowożytna, odrodzenie, postęp. [ Pobierz całość w formacie PDF ]