[ Pobierz całość w formacie PDF ]

wło\
ono mu na barki cię\
ar, którego nie był w stanie udz
wignąć. Swoim
postępowaniem wywołał w wojsku nastroje, których szczytowym punktem był strzał
kapitana Skulskiego. Strzał desperacji, rozpaczy i zawiedzionych nadziei...
Chłapowski szybko opanował nieład, jaki powstał po zajściu z Giełgudem. Z
mierć
przeło\
onego mocno nim wstrząsnęła. Nie chodziło o to, \
e pozostawał teraz sam z
tą masą zgnębionych i wyczerpanych \
ołnierzy, niepewnych dalszego losu. Bolał
głównie nad faktem demoralizacji, która w jego przekonaniu była najgorszym
wrogiem wojska. Robił póz
niej wszystko, aby ustrzec przed nią tych rozbrojonych
\
ołnierzy, których błędy wodza zaprowadziły w granice obcego kraju.
Tymczasem ostatnie oddziały Chłapowskiego przekroczyły granicę. Szwadron majora
Hempla wszedł do Prus, do ostatniej chwili walcząc z nacierającymi oddziałami
rosyjskimi.
Dwa dni póz
niej, 15 lipca, pod Nowym Miastem do Prus przeszedł korpus Rohlanda.
Z
wietnie zapowiadająca się wyprawa litewska dobiegła końca.
Nie zakończyła się jednak dla generała Chłapowskiego. śołnierzy polskich
umieścili Prusacy w dwóch obozach niedaleko Królewca. Generał był wśród nich,
zabiegał o nich u władz pruskich, starał się podtrzymać na duchu, liczył
jeszcze, \
e Prusacy po kwarantannie pozwolą im powrócić do Królestwa. Sam nie
miał łatwego \
ycia. Władze pruskie prowadziły śledztwo w jego sprawie, groziły
mu powa\
ne represje. Najgorsze jednak, \
e w kraju próbowano zrzucić na niego
odpowiedzialność za tragiczne skutki wyprawy litewskiej. Zarzuty te
podtrzymywano i póz
niej, po zakończeniu wojny, w ogniu dyskusji i polemik
emigracyjnych.
Do Warszawy, jeszcze przed wejściem w granice Prus, dotarły echa wypadków na
Litwie. Próbowano ratować sytuację, ale decyzje były ju\
spóz
nione. Dowodem tego
jest list Skrzyneckiego z 1 lipca, adresowany do  Jaśnie Wielmo\
nego Jenerała
Chłapowskiego, dowodzącego na Litwie . List ten nie dotarł do adresata. Póz
niej
ju\
tylko szukano winnych.
W tych trudnych chwilach z obozu w Kranz pod Królewcem o swoich prze\
yciach tak
pisał Chłapowski do przyjaciela Józefa Morawskiego:
 Skończyły się na teraz marzenia nasze. Czy nic z nich nie pozostanie? Tego nie
przypuszczam. Odnowiliśmy święte prawo nasze, o\
yła ojczyzna, przypomniała się
mocno światu i młodzie\
y naszej, w której \
yć nie przestanie, a\
dopóki całości
swej nie odzyska. To młode pokolenie, które poznałem, przyszłość mi dla niej
zapewnia. Nabrało doświadczenia, którego zdaje się starzy nawet potrzebowali,
poniewa\
pozostała w nich jeszcze stara wada nasza - radzenia, kiedy działać
trzeba. Spierali się, komu oddać na Litwie naczelnictwo, zapominając, \
e nic
dro\
szego nad czas, je\
eli gdzie, to na wojnie.
...Pomaszerowało tam [na Litwę - A. S.] czterech jenerałów. W pierwszym momencie
trzeba było pomyśleć, który z nich jest w stanie dowodzić wszystkim, lub piątego
zaraz wysłać dla objęcia komendy.
...Mo\
esz miarkować, z jakim duchem maszerowałem na Litwę.
Spełniały się moje nigdy w myśli nie opuszczone plany. Przewróciłem wszystko,
co mi drogę zastępowało; w działa, broń, amunicję, nawet \
ołnierzy nieprzyjaciel
mnie opatrzył. 9 czerwca przeszedłem pod komendę Giełguda. Nieład, w którym
dywizja była, zaraził i mój korpusik. Kazał mi być swoim szefem sztabu.
Surowość, której u\
yć chciałem dla przywrócenia porządku, narobiła mi tylko
nieprzyjaciół; pozbawiło mnie to zdrowia na zawsze... Z
miało mogę powiedzieć,
\
e do 8 czerwca był to czas najszczęśliwszy mego \
ycia, równie\
, jak od tego\
,
najnieszczęśliwszy. Pomijam to, co o mnie pisali, korzystając z mej nominacji,
aby mnie potępić jako komenderującego, nie zwa\
ając, \
e komunikacje były
przecięte, \
e ja mojej nominacji wcale nie odebrałem. Czas to wszystko wyjaśni.
Nawet to, \
e w przejściu do Prus poświęciłem całą moją osobistość, poniewa\
w
kilku zaufanych mogłem się przedrzeć, ale z korpusem nie mo\
na było; nie
odłączyłem swego losu i spełniłem pełen kielich... Jeśli chcesz pisać do mnie,
adresuj do Fischhausen. Jestem pomiędzy tu i tam, gdzie nasi \
ołnierze
kantonują, których nie opuszczę, dopóki mi dozwolą...
Opuścił ich w lutym 1832 roku. Wyrokiem sądu pruskiego za udział w powstaniu
został skazany na dwa lata twierdzy i 22 tysiące talarów grzywny.
Tak zakończyła się wojskowa działalność Dezyderego Chłapowskiego. Po odbyciu [ Pobierz całość w formacie PDF ]