[ Pobierz całość w formacie PDF ]

nice w  polityce jednego sytemu semiotycznego wobec innych systemów semio-
tycznych. Uwypuklajàc to, co nowe i oryginalne w wierszu wolnym  nie przestaje-
my zajmowaç si´  wierszowoÊcià , przeciwnie, mamy realnà szans´ ukazania jej
dynamiki, która, powtórzymy z naciskiem, nie bywa nigdy wy"àcznà domenà reduk-
cji, uobecnia si´ bowiem w rozlicznych formach przeobraÝe’
.
Pierwszà i najwaÝniejszà osobliwoÊcià wiersza wolnego jest to, Ýe nie istnieje on
poza granicami sztuki poetyckiej. Wiadomo: wiersz regularny moÝe w niektórych
sytuacjach s"uÝyç w y " à c z n i e celom komunikacji praktycznej, przy czym do-
k"adnie te same instrumenty analizy wersologicznej  z równym powodzeniem  ob-
s"ugujà w tym wzgl´dzie badanie przekazów artystycznych i nieartystycznych.
Wiersz wolny natomiast  to poj´cie zrozumia"e tylko i jedynie w obr´bie komuni-
kacji literackiej. Pomiary metryczne nie sà w stanie wykazaç, iÝ dany tekst jest rze-
czywiÊcie wierszem wolnym. Uprzednià wobec rozpoznania tradycyjnie wersolo-
gicznego  faworyzujàcego wskaêniki iloÊciowe  musi byç teraz jakoÊciowa kwa-
lifikacja tekstu.
K"opot polega na tym, Ýe graficzne rozcz"onkowanie dowolnego tekstu werbalne-
go na  wersopodobne odcinki wytwarza a u t o m a t y c z n i e rytm, organizuje
intonacj´, daje moÝliwoÊç spot´gowania ekspresji (poprzez wykorzystanie przerzut-
ni, uwypuklenie paralelizmów) itd. Czy to wystarczy, aby zaistnia" wiersz?176 Úy-
czenia noworoczne  zapisane w formie  s"upka na stronie tytu"owej  Przekroju
z 29 grudnia 1974 r., rozbity na  linijki o róÝnej d"ugoÊci przepis parzenia herbaty
ekspresowej na opakowaniach Przedsi´biorstwa Obrotu SpoÝywczymi Towarami
Importowanymi w Warszawie, a takÝe rozmaite slogany reklamowe  o zapisie nie-
-ciàg"ym  przypominajà wiersz wolny, mimo to nie sà wierszami. O rozbiciu tek-
stów na odcinki decydujà tu bowiem wzgl´dy graficzne, przy czym dany zapis (w
odróÝnieniu od wiersza) jest jednorazowy, niekanoniczny, uzaleÝniony od formatu
czasopisma czy kszta"tu opakowania. Tekst funkcjonuje tu jako element rysunku
(planszy, plakatu, ok"adki, laurki), i kompozycja rysunku wyznacza d"ugoÊç i krót-
koÊç kolejnych odcinków. Sam zapis to niedostateczny wskaênik  wierszowoÊci .
110
 WierszowoÊç to uzewn´trznienie poetyckoÊci, a poetyckoÊç nie ogranicza si´ do
nadorganizacji: musi legitymowaç si´ nadto n a d i n f o r m a c j à przekazu.
Po drugie: podzia" na wersy w wierszu numerycznym stanowi z regu"y sytuacj´
wyjÊciowà, która uzasadnia (wzmacnia, moduluje) operacje dokonywane na wyÝ-
szych poziomach struktury utworu, podczas gdy sama konstrukcja wersyfikacyjna
uzasadnienia nie wymaga. W wierszu wolnym  odwracajà si´ te zaleÝnoÊci. Kon-
strukcja wersyfikacyjna jest teraz h i p o t e z à nowej metryki, czymÊ indywidual-
nym i problematycznym, i, powtórzymy, wcale nie grafika s"uÝy tutaj stylistyce,
lecz odwrotnie, operacje stylistyczne zaczynajà pracowaç na rzecz efektu wersyfi-
kacyjnego. Uzasadniajà racj´ bytu tej w"aÊnie  takiej w"aÊnie  konfiguracji wer-
sów.
OczywiÊcie, nie kaÝda poetyka z równà troskà dba o wierszowoÊç wiersza wolne-
go. CiàÝenie ku prozie i ciàÝenie ku numerycznoÊci przejawia si´ nader cz´sto. Ile-
kroç wiersz wolny chce byç  sobà , tylekroç poszukuje wsparcia w repertuarze
chwytów stylistycznych.
Wiersz regularny eksponuje drugorz´dne i fakultatywne cechy mowy, takie jak
rytmicznoÊç czy wspó"brzmieniowoÊç. Wiersz wolny dàÝy do spot´gowania cech
mowy  pierwszorz´dnych i sta"ych. G"ównie jej nieciàg"oÊci. (Wspólnym elemen-
tem pozostaje w obydwu systemach intonacyjnoÊç mowy.) Trzeba specjalnych za-
biegów, aby spot´gowaç, uwyraêniç to, co w potocznej komunikacji werbalnej wy-
daje si´ aÝ nadto wyraziste i pot´Ýne. Aby zwróciç uwag´ na nast´pstwo p a u z
w strumieniu mowy, i z g r y p a u z wydobyç efekt artystyczny. Rzecz zrozumia-
"a, iÝ si´ga si´ w tym celu po Êrodki stylistyczne (przede wszystkim  syntaktyczne)
jako najbliÝsze konstrukcjom wersyfikacyjnym. W rezultacie powstajà ca"oÊci, jak
futurystyczny  zaum , jak  uk"ad rozkwitania , jak swoisty, choç nie posiadajàcy
nazwy, wiersz Bia"oszewskiego czy wiersz Karpowicza, które sà w równym stopniu [ Pobierz caÅ‚ość w formacie PDF ]